Wojenne tajemnice - WARSZAWA i OKOLICE

Mohort

O tym, że w przedwojennej Warszawie prowadziły działalność zakłady kamieniarskie nie trzeba nikogo przekonywać... i nie ma w tym nic dziwnego gdyż zapotrzebowanie na ich wyroby było znaczne. Szczególnie ten obszar działalności przejawia się na warszawskich (i nie tylko) cmentarzach.
W tym temacie chciałbym poszukać śladów po ich "produkcji", które dotrwały do naszych czasów.

W tym miejscu znajdować się będzie uaktualniany (w miarę na bieżąco) wykaz firm i ich adresów, które pojawiają się na nagrobkach znajdujących się (w tym temacie) na warszawskich cmentarzach:

Bracia Bartmańscy - ul. Dzika 47
C.(?) Bartmański i S-ka – ul. Dzika 69
J. Norblin, S. Bartmański – ul. Dzika 71,
J. Norblin, S. Bartmański i S-ka, (pewnie też ul. Dzika 71)
J. Norblin – Dzika 71,
J. Bartmański – ul. Dzika 47
S. Bartmański – ul. Dzika 69
J. Manzel – ul. Chłodna 19 (występuje również jako 17),
R. S. Lubowiecki – ul . Dzika 68,
W. De Turquier – ul. Dzika 70, ul. Wolska 26,
C. Skoryna i H. Neuendorff – ul. Olszowa 14,
A. Pruszyński – ul. Wolska 14,
A. Marcinkiewicz – ul. Dzika 62, ul. Dzika 76a, ul. Dzika 40,
Marcinkiewicz i Grell – ul. Parysowska 2 róg Dzikiej,
J. Federowicz – ul. Dzika 21 (?), ul. Dzika 23,
W. Osiński i J. Federowicz – ul. Dzika 61,
W. Osiński – ul. Dzika 72,
K. R. Koziński – ul. Powązkowska 26,
P. Płecki – ul. Dzika 55, Dzika 51,
J. Rudnicki – ul. Dzika 69,
A. Grell - Bródno,
B. Szydłowski - Wola (ul. Wolska ?) 163,
W. Tuszyński - Wola (ul. Wolska ?) 160 A, ul. Chłodna 19,
A. Tuve - Wola (ul. Wolska ?) 159, ul. Młynarska 38,
T. Muran - ul. Powązkowska 43 a,
W. Niedziałek - ul. św. Wincentego 88,
A. Kocielski - ul. Powązkowska 30,
J. Suliński - ul. Dzika 5, ul. Dzika 47, ul. Powązkowska 30,
B. Sypniewski - ul. Powązkowska 28,
K. Pilarski - ul. św. Wincentego 67,
H. Żydok - ul. Dzika 45, ul. Dzika 51,
B. Brzozowski - Bródno,
W. Buchar - ul. Wola (Wolska?) 56,
Czajkowska - ul. Powązkowska,
J. Garncarek - ul. Odrowąża 30,
S. Gundelach - ul. Dzika 76,
A. Kalnet - Bródno,
Karbowiak,
Z. Kubicki - ul. Powązkowska 10,
M. Kuleszyński - Bródno,
K. Kwieciński - ul. Bródnowska 74, ul. św. Wincentego 74,
B. Michalski - ul. św. Wincentego 75,
L. Reh - ul. Młynarska 30,
L. Rej (?) - ul. Młynarska 34,
M. Rząca - ul. Wolska 147,
F. Selwon,
J. Selwon - ul. św. Wincentego 84,
L. Szpilkiewicz - Bródno,
J. Sikorski - ul. Powązkowska 6,
T. Skonieczny - ul. Dzika 59,
B. Syrewicz,
P. Szenda - ul. Wolska 145,
M. Szelągowski - S. Iwanowicz - ul. Dzika 59,
S. Taniewicz - ul. Dzika 19,
Тырке/Тюрке (?)
R. Woroń,
J. Wojdyga,
Zrzeszenie Kamieniarzy i Rzeźbiarzy - ul. Dzika 61,

D. Dewars – ul. Wilcza (?),
K. Gagatnicki i S-ka – ul. Prosta 19, ul. Sienna 84 róg Wroniej,

Na początek tego tematu firma Bracia Bartmańscy, której zakład mieścił się na ulicy Dzikiej 47.

Inna wersja firmowej sygnatury:

Metalowa tabliczka adresowa firmy Shocked

:

Co prawda, mało już czytelna ale udało się jeszcze znaleźć dwie inne, będące w lepszym stanie zachowania Very Happy

:

Do tej pory tego typu metalowe tabliczki znajdowaliśmy przeważnie na różnych elementach metalowych takie jak kraty, bramy czy też ogrodzenia co pokazane zostało w temacie:

http://www.werttrew.fora.pl/ciekawe-miejsca-i-obiekty,16/ogrodzenia-i-siatki,2028.html

Mohort

To też wygląda na dzieło któregoś z panów Bartmańskich:

i reklama firmy z 1909 roku.

WERTTREW

Ośmielę się wygłosić teorię, że Kolega Mohort zna chyba warszawskie cmentarze ... od podszewki (że tak powiem) i nic na nich nie umknie jego uwadze!

kuba_student

Bardzo mnie Ci bracia Bartmańscy zainteresowali i pozwoliłem sobie na pewne poszukiwania internetowe:

Na stronie:
[link widoczny dla zalogowanych]
jest spis twórców pomników na Starych Powązkach:
Bartmański Juliusz (właściciel firmy kamieniarskiej)
Bartmański Stefan (właściciel firmy kamieniarskiej)

Na podstronie Wolskiego Cmentarza Prawosławnego:
[link widoczny dla zalogowanych]
można przeczytać: "warsztaty kamieniarskie (np. C. Bartmański i S-ka, ul. Dzika 69; A. Tuwe, ul. Młynarska 38; J. Norblin, ul. Dzika 71; P. Płecki, ul. Dzika 55) firmują nagrobki na innych także cmentarzach warszawskich."

z kolei w Życiu Warszawy możemy znaleźć następujące informacje: [link widoczny dla zalogowanych]
"Bo na przykład zakład kamieniarski Norblin i Heurteaux znajdujący się przy ul. Srebrnej 12 (później spółka J. Norblin i S. Bartmański przy ul. Dzikiej 71), w którym pracowali artyści cenieni w swoim fachu, obsługiwał prestiżowe zamówienia. Wykonano tu m.in. elementy do cokołów granitowych pomników Mickiewicza i Kopernika przy Krakowskim Przedmieściu. Powierzono im prace przy elewacji katedry św. Jana, kościoła Zbawiciela i gmachu Zachęty. A to wszystko w niepozornym wolskim warsztacie."

Bardzo prominentna rodzina dla warszawskiej branży kamieniarskiej. Wydaje się że Bartmańskich było przynajmniej trzech:
Stefan, Juliusz i tajemniczy C. - teraz należy ustalić zakres powiązań rodzinnych i koleje losu (czyżby spółka braci się rozpadła i jeden z nich zaczął konkurencyjny interes?)

Mohort

kuba_student

Kontynuuję internetowe poszukiwania i mam następujące efekty:
na stronie [link widoczny dla zalogowanych]
można znaleźć karty inwentaryzacyjne niektórych pomników z Powązek - jest też wyszukiwarka po nazwisku autora/warsztacie. Pomniki są datowane więc myślałem że dojdę do jakichś konstruktywnych wniosków...
liczba odnalezionych prac wygląda tak:

Bartmańscy - 1 z 1889 roku (Dzika 47)

S. Bartmański - 7 - 1879, 1900 x 2, 1902 (Dzika 71), 1904, 1909, 1912

Norblin - 8 (w tym 7 wspólnie z Bartmańskim) dodatkowo 1898 (adres Dzika 4)
(w tym 6 x J. Norblin, 1 x bez inicjału (1900) i 1 x S. Norblin (1900) (może pomyłka?))

Czyżby Norblin i S. Bartmański działali razem 33 lata? A firma braci działała w między czasie? A Norblin w między czasie sam działał, a potem znów z S. Bartmańskim? Chyba te konserwatorskie karty z ich datacją są delikatnie mówiąc średnio precyzyjne... bo w aż takie przekształcenia własnościowe warsztatów kamieniarskich nie chce mi się wierzyć...

Uzupełnienie:
[link widoczny dla zalogowanych]
(niestety bez podania źródeł)
Natomiast miano najnowocześniejszej firmy (przynajmniej w ocenie współczesnych) przypadło zakładowi Józefa Norblina i Stefana Bartmańskiego. Obaj panowie mieli zresztą solidne podstawy do prowadzeni takiego biznesu: pierwszy z wykształcenia architekt (Politechnika Drezdeńska), drugi - artysta z praktycznym podejściem do sztuki (Akademia Sztuk Pięknych w Krakowie, Szkoła Przemysłowa w Friedebergu). Uruchomili pierwsze mechaniczne zakłady obróbki kamienia, w tym absolutną nowość na owe czasy: polerownię granitu. Właśnie w tym gatunku kamienia specjalizował się zakład Norblina i Bartmańskiego, a jego wyroby zdobiły nie tylko Stare Powązki, ale również nekropolie w odległej Odessie.

Mohort

Z tego co narazie udało mi się odnaleźć na Powązkach, mogę zilustrować dwa rodzaje "podpisów" dokumentujących samodzielną działalność pana Norblina:

Mohort

Reklama z 1904 roku...

Mohort

Jeszcze trochę Bartmańskich, solo i w duecie z Norblinem ale tym razem w obcobrzmiącym (przynajmniej dla niektórych) języku:

oraz w metalu po rosyjsku Shocked

Mohort

Czas chyba już na mały przerywnik, żeby choć na chwilę odetchnąć od Bartmańskich i Norblina Wink

Przy tej okazji poprosimy Kolegę michela, jako naszego czołowego forumowego lingwistę żeby nam pomógł odszyfrować tą sygnaturę.

michel

Proszę bardzo:
Pracownia artystyczno -techniczna Osipa Manzela w Warszawie, ulica Chłodna...
Polecam się na przyszłość, choć sądzę że ten język (nawet w wersji z przed reformy ortografii) jest zrozumiały dla wielu (większości?) forumowiczów.
M.

Mohort

Jeśli mogę wtrącić do tego tłumaczenia drobną uwagę to zaproponowałbym również zapisanie imienia pana Manzela po polsku. Myślę, że Józef byłby dobrym odpowiednikiem dla Osipa...

Poza tym powyższym zdjęciem występują w "naturze" również inne sygnatury Józefa Manzela:
- po rosyjsku...

- i po polsku.

Mohort

Obcojęzyczny Norblin na kilku przykładach:

Mohort

Zawieruszyła się jeszcze jedna sygnatura pana Józefa Manzela:

i czas na "nowego" kamieniarza... tzn. na Pracownię Artystyczno - Rzeźbiarską i Mechaniczną Fabrykę Kamieniarską pana R.S. Lubowieckiego, która wykonywa m.in. BIUSTA czyli portrety w płaskorzeźbie z terrakoty, bronzu i kamienia Rolling Eyes

.

Mohort